عدد اکتان بنزین مانند شناسنامه کیفیت سوخت است! این عدد نشان می‌دهد بنزین چقدر می‌تواند تحت فشار و گرمای موتور مقاومت کند قبل از آن که خودبه‌خود منفجر شود. انتخاب اکتان نامناسب نه تنها عملکرد موتور را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند به آسیب‌های جدی و پرهزینه منجر شود. در این مقاله، انواع اکتان بنزین و کاربردهای آن را به زبان ساده می‌آموزید.
اکتان چیست و چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟
اکتان معیاری برای مقاومت سوخت در برابر احتراق زودرس است. هرچه عدد اکتان بالاتر باشد، بنزین در برابر پیش‌سوزی (Knocking) مقاوم‌تر است.
روش‌های اندازه‌گیری عدد اکتان بنزین
- ON (Research Octane Number)در دور موتور ۶۰۰ RPM اندازه‌گیری می‌شود.
- MON (Motor Octane Number): در دور موتور ۹۰۰ RPM تحت شرایط سخت‌تر سنجیده می‌شود.
- AKI (Anti-Knock Index): میانگین RON و MON که در آمریکا و کانادا استفاده می‌شود.
در ایران معمولاً از معیار RON استفاده می‌شود.
انواع بنزین بر اساس عدد اکتان
| نوع بنزین | عدد اکتان (RON) | موارد مصرف |
|---|---|---|
| بنزین معمولی | ۸۷ | خودروهای قدیمی تنفس طبیعی |
| بنزین سوپر | ۹۵ | خودروهای توربو و مدرن |
| بنزین اکسترا | ۹۸+ | خودروهای اسپرت و راندمان بالا |
کدام خودرو به چه اکتانی نیاز دارد؟
1. خودروهای داخلی (تنفس طبیعی):
- پژو ۴۰۵، پارس، سمند: اکتان ۹۵ (طبق توصیه سازنده).
- پراید، تیبا، ساینا: اکتان ۸۷ (کفایت می‌کند).
2.خودروهای توربوcharged:
- دنا پلاس توربو، سورن توربو: حداقل اکتان ۹۵ (اجباری).
- خودروهای چینی توربو: اکتان ۹۲+ (به دلیل حساسیت بالای موتور).
۳.۳. خودروهای خارجی:
- تویوتا، هیوندای (تنفس طبیعی): اکتان ۸۷ (کافی است).
- بی‌ام‌و، مرسدس (پرفورمنس): اکتان ۹۱+ (ضروری).
عواقب استفاده از اکتان نامناسب
۴.۱. اکتان پایین‌تر از توصیه شده:
- پیش‌سوزی (Knocking): انفجار زودهنگام سوخت = صدای تق‌تق موتور.
- آسیب به موتور: خرابی پیستون، سوپاپ و واشر سرسیلندر.
- کاهش عملکرد: کاهش قدرت و افزایش مصرف سوخت.
۴.۲. اکتان بالاتر از نیاز:
- هزینه اضافی: بدون بهبود محسوس در عملکرد.
- اثرگذاری ناچیز: فقط در موتورهای با قابلیت تنظیم ایگنیشن (جرقه).
اکتان پایین‌تر از توصیه شده:
- پیش‌سوزی (Knocking): انفجار زودهنگام سوخت = صدای تق‌تق موتور.
- آسیب به موتور: خرابی پیستون، سوپاپ و واشر سرسیلندر.
- کاهش عملکرد: کاهش قدرت و افزایش مصرف سوخت.
اکتان بالاتر از نیاز:
- هزینه اضافی: بدون بهبود محسوس در عملکرد.
- اثرگذاری ناچیز: فقط در موتورهای با قابلیت تنظیم ایگنیشن (جرقه).
راه‌حل‌های جایگزین در دسترس‌نبودن بنزین مناسب
1. استفاده از اکتان‌بوستر (Octane Booster):
- مکانیزم: افزودن مواد شیمیایی مانند (MMT ) برای افزایش اکتان.
- مزایا: افزایش تا ۵ واحد اکتان (مطابق تست‌های میدانی).
- معایب: خطر رسوب گذاری در سنسورها (در صورت استفاده مداوم). هزینه بالا در بلندمدت.
2.ترکیب بنزین معمولی و سوپر:
- فرمول ساده: ۵۰% بنزین معمولی (۸۷) + ۵۰% بنزین سوپر (۹۵) = اکتان ~۹۱.
- کاربرد: برای خودروهای نیازمند اکتان ۹۰-۹۲.
تست عملی تشخیص نیاز موتور به اکتان بالاتر
1. گوش دادن به صدای موتور:
علائم هشدار :صدای تق‌تق تحت بار (مثلاً در سربالایی) و کاهش شتاب در دورهای پایین.
2.استفاده از دیاگ (Diagnostic Tool):
خطای رایج: P0325 (خطای سنسور ناک.
داده‌های قابل بررسی: Timing Retard کاهش زمان جرقه به دلیل ناک یا همات ریتارد جرقه.
هشدار: استفاده از بنزین با اکتان پایین در خودروهای توربو می‌تواند در کمتر از ۱۰۰۰ کیلومتر به موتور آسیب برساند!
نتیجه‌گیری: قانون طلایی انتخاب عدد اکتان بنزین
همیشه پیش از انتخاب نوع بنزین، به دفترچه راهنمای خودرو مراجعه کنید تا از عدد اکتان مناسب موتور خود مطمئن شوید. اگر خودروی شما مجهز به توربوشارژ است، هرگز از بنزین با اکتان کمتر از ۹۰ استفاده نکنید، زیرا می‌تواند به موتور آسیب جدی وارد کند. در شرایطی که دسترسی به بنزین مناسب ندارید، استفاده از اکتان‌بوستر استاندارد گزینه‌ای ایمن‌تر و مؤثرتر از بنزین کم‌کیفیت خواهد بود.
اگر به مباحث فنی خودرو علاقه‌مند هستید و می‌خواهید نحوه تشخیص، نگهداری و سرویس سیستم سوخت‌رسانی را به‌صورت عملی یاد بگیرید، پیشنهاد می‌کنیم در دوره آموزش مکانیکی خودرو و دوره آموزش تعویض روغنی آموزشگاه نشان برتر شرکت کنید و به یک تکنسین حرفه‌ای تبدیل شوید.
عدد اکتان نشان‌دهنده مقاومت سوخت در برابر احتراق زودرس (ناک) است. هرچه این عدد بالاتر باشد، سوخت در برابر انفجار ناخواسته درون سیلندر مقاوم‌تر است و عملکرد موتور بهتر می‌شود.
خیر. استفاده از بنزین با اکتان بالاتر از مقدار توصیه‌شده تأثیر محسوسی بر عملکرد موتور ندارد و فقط هزینه سوخت را افزایش می‌دهد.
بهترین منبع دفترچه راهنمای خودرو است. در آن دقیقاً عدد اکتان پیشنهادی سازنده درج شده است.
می‌توانید از ترکیب بنزین معمولی و سوپر یا از اکتان‌بوستر استاندارد استفاده کنید تا عدد اکتان به حد لازم برسد.
بله. بنزین با اکتان پایین می‌تواند باعث پیش‌سوزی، صدای تق‌تق موتور و حتی آسیب به پیستون و سوپاپ‌ها شود، به‌ویژه در خودروهای توربو.
محمدرضا صالحی
سلام! من محمدرضا صالحی، کارشناس مدیریت کسب‌وکار و دارای مدرک کارشناسی مکانیک خودرو هستم. بیش از ۲۳ سال سابقه به‌عنوان مدیر و مربی دوره‌های مکانیک خودرو، برق خودرو و سایر رشته‌های مرتبط با صنایع خودرویی در آموزشگاه نشان برتر را دارم. در وبلاگ نشان برتر، مطالب تخصصی و کاربردی این حوزه را با شما به اشتراک می‌گذارم.
