موزه ها به عنوان یکی از مهمترین مراکز فرهنگی و آموزشی در جهان شناخته می‌شوند. این نهادها نه تنها محل نگهداری و نمایش آثار هنری، تاریخی و علمی هستند، بلکه به عنوان پل ارتباطی بین گذشته و حال عمل می‌کنند. واژه «موزه» ریشه‌ای کهن در تاریخ دارد و نخستین بار از فرهنگ یونان باستان وارد ادبیات شد. در ایران نیز از دوره ناصرالدین شاه به این سو، موزه‌ها به عنوان بخش مهمی از هویت فرهنگی و تاریخی کشور مطرح شدند. در این مقاله به بررسی مبدا واژه موزه، تاریخچه شکل‌گیری آن در ایران و جهان، نقش شورای بینالمللی موزه‌ها (ICOM)، انواع موزه‌ها و چالش‌های پیش‌روی آنها می‌پردازیم.
مبدا واژه موزه و تعریف آن
مبدا اسم موزه در یونان قدیم از روی معبدی که مقر زندگی میوزها بود به وجود آمده است. (میوزها عبارت از 9 دختر خدایی زئوس بوده اند که خدایان الهام بخش علم، ادبیات، هنر، موسیقی و حجاری محسوب می‌شدند.) این اصطلاح در 1290 با سفرهای ناصرالدین شاه به اروپا به زبان فارسی راه یافت.
موزه: برپایه اساسنامه‌ی شورای بین المللی موزه ها ICOM، موسسه‌ای است دائمی که به منظور حفظ و بررسی و گسترش مجموعههای هنری، تاریخی، علمی و فنی … از راه های گوناگون به ویژه با نمایش آنها برای همگان در جهت بهره‌مندی و آموزش آنها بر پا می شود.
اساسنامه موزه مهمترین ساختار یک موزه می باشد. هدف هر موزه را می توان در اساسنامه راهبردی آن خلاصه کرد و اساسنامه توجیه کننده موجودیت موزه، کاربری آن و حوزه فعالیت آن است.
معرفی شورای بین المللی موزه‌ها (ICOM)
این سازمان نهادی غیردولتی و مستقل است که تحت حمایت و وابستگی سازمان یونسکو فعالیت می‌کند. مأموریت اصلی آن توسعه همکاری‌های علمی، فرهنگی و آموزشی در سطح بینالمللی است و تلاش می‌کند با استفاده از ظرفیت‌های علمی و پژوهشی، اهداف یونسکو را در کشورهای مختلف محقق سازد.
فعالیت‌های ایکوم در حوزه موزه‌داری
- همکاری و حمایت علمی و حرفهای از موههای کشور جهت ارتقاء امر حفاظت و مرمت و معرفی آثار
- همکاری و حمایت از امر حفاظت پیشگیرانه مجموعههای موزهای
- ایجاد فرصتهای آموزشی حرفهای برای متخصصان حفاظت و مرمت در موزه ها
- همکاری و هماهنگی در برگزاری همایشها و سمینارهای ملی و بینالمللی و منطقهای مرتبط با امر حفاظت و نگهداری از مجموعههای موزهای و آثار فرهنگی تاریخی
- همکاری در برنامه ریزی و هماهنگی در اجرای دورههای کوتاهمدت و میانمدت و آموزشهای عمومی و تخصصی سطوح مختلف
- همکاری در برگزاری همایشها و سمینارهای ملی و بین المللی
- همکاری با کارگروههای حفاظت و مرمت کشورهای منطقه جهت ارتقا و ترویج این امر در این کشورهای غرب اسیا
“آیا دوست دارید تجربه بازدیدکنندگان از موزه‌ها را به یک سفر فراموش‌نشدنی تبدیل کنید؟
با شرکت در دوره آموزش راهنمای موزه در آموزشگاه گردشگری نشان برتر مهارت‌های حرفهای راهنمایی موزه، ارائه اطلاعات تاریخی و تعامل با بازدیدکنندگان را به صورت عملی یاد بگیرید.
اصول و استانداردهای جهانی موزه‌ها
کدهای اخلاقی ایکوم ابزاری تخصصی هستند که به کمک آنها موزه‌ها، عوامل اجرایی آنها و سازمان‌های مرتبط، آن هنگام با فقدان یا نقصان مقررات قانونی در حوزه عملکرد خود مواجه باشند بتوانند به نوعی راهبردهای لازم جهت اقدامات خود را در قالب این ابزار جستجو نمایند.
این کدها در قالب 8 عنوان و 91 بند به تشریح استانداردها می پردازند:
موزه‌ها میراث فرهنگی و طبیعی بشریت را حفاظت و نگهداری کرده، مورد شرح و تفسیر قرار داده و ترویج می‌نمایند.
موزه‌ها که از مجموعه‌ها نگهداری می‌نمایند، این وظیفه را جهت منافع جامعه و توسعه‌ی آن به انجام می‌رسانند.
موزه‌ها شواهد و آثار اولیه را به منظور پایه‌گذاری دانش و توسعه‌ی آنها نگهداری می‌نمایند.
موزه‌های زمینه و فرصت برای قدرشناسی، درک و مدیریت میراث فرهنگی و طبیعی بشری را فراهم می‌سازند.
موزه‌ها از منابعی نگهداری می‌کنند که متضمن ایجاد فرصت‌هایی برای منافع و خدمات عمومی است.
موزه‌ها همکاری نزدیکی با جوامع منشا آثار خود و جوامعی که این آثار در آنها به نمایش درآمده است دارند.
فعالیت موزه‌ها در چارچوب قوانین صورت می‌گیرد.
فعالیت موزه‌ها واجد ویژگی تخصصی بودن است
تاریخچه موزه در جهان
1- دوران نوسنگی
کشف مجموعههای تزئینی مثل صدف، سنگریزه، استخوان و… در قبرستان‌های تمدن‌های بین‌النهرین و ایران.
2- عهد باستان
اشیاء گرانبها و نفیس جنبه نذری داشته و در معابد گردآوری می‌شد.
3- سده سوم پیش از میلاد
در پرستشگاه‌های یونان اشیاء نفیس گردآوری می‌شد.
4- قرون وسطی
ثروتمندان به خرید آثار هنری و نایاب می‌پرداختند همچنین در اماکن مذهبی نیز آثار نفیس گردآوری می‌شد.
5- دوران رنسانس
تحولات فکری به وجود آمده باعث شد صاحبان مجموعه‌ها آثار را از مخفیگاه‌ها بیرون آورده و به نمایش بگذارند. در این دوره واژه موزه درباره‌ی آثار هنری متداول گشت.
نهادینه شدن موزه‌ها پس از انقلاب صنعتی
در این دوران مجموعههای خصوصی با نام موزه در اختیار عموم قرار گرفت و در سال 1683 میلادی موزه آشمولین نخستین موزه ملی بر مبنای یک مجموعه خصوصی در شهر آکسفورد انگلستان تأسیس شد. در سال 1750 نیز در کاخ لوکزامبورگ در شهر پاریس بخشی از مجموعه سلطنتی در معرض بازدید مردم قرار گرفت. و در نخستین سال انقلاب کبیر فرانسه موزه هنری لوور افتتاح گردید.
تاریخچه موزه در ایران
| نام موزه | ویژگی‌ها / تاریخچه مختصر | سال / توضیحات |
|---|---|---|
| موزه کاخ گلستان (همایونی) | نخستین موزه در ایران با مجموعه‌ای از چندین هزار جلد کتاب خطی و چاپی، اسناد و مدارک کاخ؛ بخشی از میراث کاخ گلستان. | – |
| موزه ملی ایران | موزهای دولتی که توسط وزارت معارف و صنایع تأسیس شد؛ آثار آن ابتدا در دارالفنون نگهداری می‌شد و بعداً بخش‌هایی به موزه ایران باستان منتقل شد. | تأسیس: 1295 هـ.ش (ذکر در منابع تاریخی) |
| موزه (افسریه) / موزه نظامی | موزهای آموزشی برای اسلحه‌شناسی دارای سلاح‌های تاریخی از جمله مجموعههای مربوط به ناصرالدین شاه؛ پس از انقلاب آثار بخشی به سعدآباد منتقل شد. | تأسیس: 1302 هـ.ش |
| موزه هنر و صنایع (موزه هنرهای ملی) | موزهای که توسط حسین طاهرزاده بهزاد و هنرستان صنایع پایه‌گذاری شد؛ مجموعه‌ای از آثار هنری و صنایع دستی را در بر می‌گرفت. | – |
| موزه مردم‌شناسی تهران | اولیه با نام «دایره انسان‌شناسی» تحت اداره عتقات وزارت اوقاف؛ دارای اشیاء مربوط به مساجد و تکایا؛ بعدها به کاخ ابیض منتقل شد. | تأسیس: 1312 هـ.ش — انتقال در 1347 هـ.ش |
| موزه‌های بقاع متبرکه (آستان قدس رضوی، حرم معصومه) | موزه‌های وابسته به اماکن متبرکه که مجموعه‌هایی از نسخ خطی قرآن، فرش، نسخه‌های کهن و اشیاء مذهبی را نگهداری می‌کنند. | نسخ خطی: مربوط به قرون اولیه اسلامی (قرن 3 و 4 قمری — نمونه‌ها موجود) |
| موزه ایران باستان | نخستین موزه علمی ایران؛ نقطه عطف در موزه‌داری کشور؛ طرح ساختمان توسط معمار آندره گدار تهیه شد. | تصویب: 1309 هـ.ش |
| موزه‌های باستان‌شناسی و هنر (تخت‌جمشید، شوش، هفت‌تپه، هگمتانه) | موزه‌هایی واقع در محوطه‌های باستانی که آثار کشف‌شده از کاوش‌ها و محوطه‌ها را به نمایش می‌گذارند؛ نمونه‌های مهم موزه‌های باستان‌شناسی ایران. | – |
| موزه‌های تاریخ طبیعی و علوم (دانشگاهی) | شامل موزه تاریخ طبیعی دکتر فاطمی (دانشگاه تهران)، موزه گیاهان دارویی و نمونه‌های مشابه در دانشگاه‌های اصفهان، شیراز و همدان؛ با هدف آموزش و پژوهش. | – |
قوانین و تسهیلات بازدید از موزه‌ها در ایران
بازدید از موزه‌ها و اماکن تاریخی برای کارکنان سازمان میراث فرهنگی، دانشجویان مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی با کارت دانشجویی رایگان است.
افراد تحت پوشش کمیته امداد، سازمان بهزیستی، آزادگان، جانبازان، خانواده‌های شهدا و بسیجیان با ارائه کارت شناسایی از تخفیف یا بازدید نیم‌بها بهره‌مند می‌شوند.
انواع و طبقه‌بندی موزه‌ها
بر اساس موضوع
موزه‌های تاریخی
موزه‌های هنری
موزه‌های علوم
بر اساس نحوه اداره
موزه دولتی
موزه خصوصی
موزه غیرانتفاعی
موزه‌های دانشگاهی
بر اساس حوزه جغرافیایی
محلی، استانی، منطقهای، ملی، فراملی
بر اساس سطح تخصص مخاطبان
موزه‌های عمومی
موزه‌های دانشگاهی
موزه‌های تخصصی
بر اساس شیوه ارائه و نمایش آثار
موزه‌های سنتی
موزه مستقر در خانه‌های قدیمی
موزه‌های فضای باز
موزه‌های تعاملی
از نظر گرایش فضایی
موزه‌های درونگرا
موزه‌های برونگرا (سیار و اکوموزه‌ها)
با اخذ دیپلم گردشگری از آموزشگاه گردشگری نشان برتر ، دانش و مهارت‌های لازم برای کار در هتل‌ها، آژانس‌های گردشگری، تورها و مراکز تفریحی را کسب کنید.
چالش‌های پیش‌روی موزه‌ها
تأمین منابع مالی
جذب بازدیدکنندگان
مالکیت اشیاء موزهای
سرقت و تخریب آثار در جنگ‌ها
دارایی‌های فکری
موزه‌های مجازی و اینترنتی
کنوانسیون‌های بینالمللی
کنوانسیون یونسکو
کنوانسیون لاهه
نتیجه گیری درباره راهنمای موزه
موزه ها تنها مکانی برای نگهداری اشیاء تاریخی و هنری نیستند، بلکه محلی برای آموزش، پژوهش و ایجاد ارتباط فرهنگی میان جوامع مختلف به شمار می‌روند. از تاریخچه موزه‌ها در جهان تا شکل‌گیری نخستین موزه‌ها در ایران، همگی نشان می‌دهد که این نهادها نقش مهمی در انتقال دانش و میراث فرهنگی دارند. با توجه به چالش‌های امروز موزه‌داری مانند کمبود منابع مالی، سرقت آثار و تغییرات فناوری، لازم است با استفاده از تجربیات بینالمللی و توجه به استانداردهای جهانی، جایگاه موزه‌ها در ایران بیش از پیش تقویت شود. آینده موزه‌ها وابسته به تعامل با جامعه، استفاده از فناوری‌های نوین و حفظ ارزش‌های اصیل فرهنگی خواهد بود.
یکی از منابع : wikipedia
سوال و جواب متداول درباره راهنمای موزه
اولین موزه ایران در کاخ گلستان با عنوان «موزه همایونی» در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار شکل گرفت و مجموعه‌ای از کتاب‌ها، اسناد و اشیاء سلطنتی را شامل می‌شد.
موزه ایران باستان (بخشی از موزه ملی ایران) نخستین موزه علمی کشور است که در سال ۱۳۰۹ تصویب شد و ساختمان آن با طراحی آندره گدار ساخته شد.
بله، موزه‌هایی در بقاع متبرکه مانند آستان قدس رضوی و حرم حضرت معصومه وجود دارند که شامل نسخ خطی قرآن، فرش‌ها و اشیای مذهبی ارزشمند هستند.
این موزه ابتدا با نام «دایره انسان‌شناسی» شکل گرفت و اشیای مربوط به تکایا و مساجد را نمایش می‌داد. بعدها در سال ۱۳۴۷ به کاخ ابیض منتقل شد.
دانشگاه‌های بزرگ ایران مانند تهران، اصفهان و شیراز موزه‌های تاریخ طبیعی و گیاهان دارویی را برای اهداف آموزشی و پژوهشی تأسیس کرده‌اند.
