علوم اتمسفری شاخه‌ای از علوم زمین است که به مطالعه جو و هوا می‌پردازد. شاخص‌ترین این علوم هواشناسی و آب و هواشناسی هستند که نقش مهمی در شناخت شرایط محیطی و برنامه‌ریزی‌های گردشگری دارند.
آب و هوا یا اقلیم به هوای غالب در یک منطقه در درازمدت گفته می‌شود. واژه اقلیم از کلمه یونانی کلیما به معنی شیب یا میل گرفته شده است.
عوامل ایجادکننده آب و هوای ایران
عوامل ماکروکلیما
این عوامل در سطح جهانی بر اقلیم تأثیر می‌گذارند:
عرض جغرافیایی
توده‌های هوا
عوامل میکروکلیما
این عوامل به صورت جزئی و محلی باعث تغییرات آب و هوا می‌شوند:
ارتفاعات و جهت ارتفاعات
دوری یا نزدیکی به دریا
پوشش گیاهی و جنگل‌ها
انواع ابرها
ابرهای پوششی
ابرهای پوششی در اثر صعود آرام توده هوا ایجاد می‌شوند و مشخصه آن‌ها گسترش افقی است. این ابرها به سه دسته تقسیم می‌شوند:
ابرهای پوششی بالا
ابرهای پوششی میانی
ابرهای پوششی پایین
ابرهای جوششی
زمانی که صعود توده هوا سریع و ناگهانی باشد، ابر جوششی ایجاد می‌شود:
کومولوس: شکل گل‌کلم، مرز زیرین مسطح و تیره، رشد حداکثر بعد از ظهر و از بین رفتن در آغاز شب.
کومولونیمبوس: ابرهای ضخیم و پرقدرت همراه با رعد و برق و تگرگ.
انواع بارش‌ها
بارش‌های ابری
بارش‌های مایع و جامد
باران (0.5 تا 5 میلی‌متر)
برف، برف دانه‌ریز
سنجاق‌های یخ و تگرگ
بارش‌های غیرابری
مه، ژاله، یخ‌پوشه، شبنم
برای علاقه‌مندان به طبیعت و گردشگری، دوره آموزش اکوتوریسم لیدر(راهنمای گردشگری) و محیط‌زیست ایران فرصتی عالی برای کسب مهارت‌های علمی و عملی هستند.
آب و هوای ایران
۱. آب و هوای بیابانی و نیمه‌بیابانی
شامل مناطق داخلی و جنوبی ایران، بارش کم و اختلاف دمای روز و شب زیاد.
۲. آب و هوای کوهستانی
تقسیم به آب و هوای سرد و معتدل، بسته به ارتفاع و موقعیت جغرافیایی.
۳. آب و هوای خزری
مناطق میان دریای خزر و رشته کوه البرز، با بارندگی سالانه ۶۰۰ تا ۲۰۰۰ میلی‌متر.
۴. آب و هوای مدیترانه‌ای
خاص غرب ایران، تابستان‌های گرم و خشک، زمستان‌های معتدل با بارندگی در پاییز و زمستان.
نقش آب و هوا در گردشگری
تابش خورشید: استفاده از نور خورشید برای حمام آفتاب و فعالیت‌های روزانه.
دما: شرایط دمایی مناسب برای گردشگران اهمیت دارد، تنش‌های گرمایی مضر است.
بارش: بارش کم لطافت هوا را افزایش می‌دهد، بارش شدید مزاحم گردشگری است.
رطوبت: رطوبت مناسب هوا را تلطیف می‌کند، رطوبت زیاد ناراحتی ایجاد می‌کند.
باد: نسیم ملایم باعث طراوت هوا می‌شود، بادهای شدید هوای سردتر ایجاد می‌کنند.
برف: برف مناسب امکان گردشگری زمستانی و ورزش‌های زمستانی مثل اسکی را فراهم می‌کند.
گیاهان ایران و تنوع زیستی
طبقه‌بندی گیاهان بر اساس تولید مثل
گیاهان تولیدکننده بذر: گلدار و مخروطی
گیاهان تولیدکننده هاگ: سرخس، خزه، جلبک
| منطقه رویشگاه | گونه‌های شاخص |
|---|---|
| جنگل‌های برگ پهن شمالی | بلو ط، راش، شمشاد، انار، زالزالک، نیلوفرآبی، عروس آبی |
| جنگل‌های پهن برگ غربی | بلو ط، گردو، انجیر، سیب، بادام، تمشک |
| استپی کوهستانی | درختان میوه‌دار، گونه‌های نیمه‌استپی |
| خشک رودهای فلاتی / کوهگایه‌ای | سرو کوهی (ارس)، گیلاس، انواع آلو، گیاهان صمغ‌دار، خار، گل گندم |
| خشک رودهای بیابانی | قیچ، اقاقیا، کنار، کهور، انواع خار، جغجغه، کاروان‌کش |
| جنگل‌های ساحلی جنوبی | انبه، سه‌پستان، استبرق، لور، موز، نارگیل، خرما |
برخی گیاهان اندمیک ایران
سوسن چلچراغ: رودبار و لنکران
لاله واژگون یا اشک مریم: کوهستان‌های ایران و هیمالیا
جنگل‌های حرا: در آب شور خلیج فارس و عمان
زعفران: تربت حیدریه، گناباد و مناطق خراسان
زرشک: خراسان جنوبی، ایران بزرگترین تولیدکننده جهان
نیلوفر آبی: آب‌های راکد شمال و غرب ایران
امکان اخذ دیپلم گردشگری در آموزشگاه گردشگری نشان برتر وجود دارد.
شناسایی رویشگاه‌های ارزشمند برای اکوتوریسم
جنگل‌های فندوقلو (گل بابونه)، گردنه حیران – اردبیل
سراب نیلوفر، جنگل‌های بلوط – کرمانشاه
دشت لاله‌های واژگون، پارک جنگلی پروز – چهارمحال بختیاری
پارک‌های جنگلی ناهارخوران، النگدره، دلند، دکردکوی، قرق – استان گلستان
نتیجه‌گیری آب و هوا و گونه‌های گیاهی ایران
آشنایی با آب و هوا و گونه‌های گیاهی ایران، نه تنها برای علم محیط‌زیست اهمیت دارد، بلکه پایه‌ای برای اکوتوریسم و گردشگری طبیعی است. با شناخت دقیق رویشگاه‌ها و اقلیم‌ها، می‌توان سفرهای ایمن، جذاب و مطابق با شرایط طبیعی برنامه‌ریزی کرد.
سوالات متداول آب و هوا و گونه‌های گیاهی ایران
سوال 1: علوم اتمسفری چیست و چه تفاوتی با هواشناسی دارد؟
پاسخ: علوم اتمسفری شاخه‌ای از علوم زمین است که به مطالعه جو و هوا می‌پردازد. هواشناسی بخشی از علوم اتمسفری است که به پیش‌بینی شرایط جوی و مطالعه کوتاه‌مدت هوا می‌پردازد، در حالی که علوم اتمسفری به بررسی ساختار و فرآیندهای بلندمدت جو و اقلیم می‌پردازد.
سوال 2: عوامل اصلی ایجادکننده آب و هوای ایران کدامند؟
پاسخ: عوامل ایجادکننده آب و هوای ایران به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- ماکروکلیما: عرض جغرافیایی و توده‌های هوا که در سطح جهانی اثرگذارند.
- میکروکلیما: ارتفاعات، جهت ارتفاعات، فاصله از دریا، پوشش گیاهی و جنگل‌ها که به صورت محلی تغییرات اقلیمی ایجاد می‌کنند.
سوال 3: انواع ابرها و ویژگی‌های آن‌ها چیست؟
پاسخ: ابرها به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند:
- ابرهای پوششی: صعود آرام هوا، گستردگی افقی زیاد، شامل ابرهای بالا، میانی و پایین.
- ابرهای جوششی: صعود سریع و ناگهانی هوا، شامل کومولوس (شکل گل‌کلم، رشد بعد از ظهر) و کومولونیمبوس (ابر ضخیم همراه با رعد و برق و تگرگ).
سوال 4: آب و هوای ایران چه تنوعی دارد؟
پاسخ: ایران چهار نوع آب و هوا دارد:
- بیابانی و نیمه‌بیابانی
- کوهستانی (سرد و معتدل)
- خزری (مناطق شمالی)
- مدیترانه‌ای (غرب ایران)
سوال 5: گیاهان ایران چگونه طبقه‌بندی می‌شوند؟
پاسخ: گیاهان بر اساس تولید مثل به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- گیاهان تولیدکننده بذر: مانند گلدار و مخروطی
- گیاهان تولیدکننده هاگ: مانند سرخس‌ها، خزه‌ها و جلبک‌ها
سوال 6: رویشگاه‌های ارزشمند گیاهی ایران کدامند؟
پاسخ: رویشگاه‌های ارزشمند ایران شامل جنگل‌های شمال و غرب، استپی‌های کوهستانی، مناطق خشک رودهای فلاتی و بیابانی، جنگل‌های ساحلی جنوبی و دشت‌های لاله‌های واژگون است. این مناطق از لحاظ اکوتوریسم و گردشگری طبیعی اهمیت زیادی دارند.
سوال 7: برخی گیاهان اندمیک ایران کدام‌اند؟
پاسخ: گیاهان اندمیک ایران شامل سوسن چلچراغ، لاله واژگون، جنگل‌های حرا، زعفران، زرشک و نیلوفر آبی هستند. این گونه‌ها در مناطق خاص ایران رشد می‌کنند و نقش مهمی در تنوع زیستی دارند.
