موتورها از لحاظ خنک کاری به دو دسته هوا خنک و آب خنک تقسیم می شوند. در خنک‌کاری موتور های آب خنک، سیستم خنک کاری مانند سیستم گردش خون بدن است! اگر آب (ضد یخ) نتواند حرارت را از قطعات داغ موتور بگیرد و به رادیاتور برساند، موتور در کمتر از ۵ دقیقه جوش می‌آورد. در این مقاله، مسیر گردش آب را بررسی می‌کنیم.
اجزای اصلی مسیر گردش آب در موتور خودرو
| قطعه | نقش |
|---|---|
| رادیاتور (Radiator) | انتقال حرارت آب به هوای بیرون |
| پمپ آب (Water Pump) | ایجاد جریان آب در مدار |
| ترموستات (Thermostat) | تنظیم دمای آب |
| واتر جکت (Water Jackets) | کانال‌های عبور آب در بلوک و سرسیلندر |
| مخزن انبساط (Expansion Tank) | ذخیره آب اضافی ناشی از انبساط |
| لوله‌های لاستیکی آب / جنت آب | برقرار اتصال بین موتور با رادیاتورهای بخاری و اصلی |
مسیر گردش آب در موتور خودرو چگونه است؟ (مرحله‌به‌مرحله)
مرحله اول – ورود آب خنک از رادیاتور به پمپ آب
– آب خنکِ رادیاتور – لوله پایین – پمپ آب (واتر پمپ).
مرحله دوم – پمپاژ آب به بلوک سیلندر و سرسیلندر
پمپ آب، آب را با فشار به کانال های اصلی آب در موتور می‌فرستد:
– بلوک سیلندر: جذب حرارت از دیواره سیلندرها.
– سرسیلندر: خنک‌کردن محفظه احتراق و سوپاپ‌ها.
مرحله سوم – حرکت آب گرم به سمت ترموستات
آب گرم – لوله بالایی موتور – ترموستات (تنظیم کننده دما).
وظیفه ترموستات:
– دمای زیر ۸۵°C: مسیر رادیاتور بسته – آب دوباره به موتور برمی‌گردد.
– دمای بالای ۸۵°C: مسیر رادیاتور باز – آب به رادیاتور می‌رود.
مرحله چهارم – خنکسازی آب داخل رادیاتور
آب داغ از لوله بالای رادیاتور وارد می‌شود.
– عبور از هزاران لوله نازک – انتقال حرارت به پره‌های آلومینیومی.
– فن رادیاتور: دمیدن هوا روی پره‌ها هنگام توقف خودرو.
مرحله پنجم – بازگشت آب خنک‌شده به موتور
آب خنک‌شده – لوله پایین رادیاتور – بازگشت به پمپ آب.
مسیر کمکی بخاری و گردش آب در فصل سرما
: در صورت استفاده از بخاری مسیر فرعی قبل از ترموستات به بخاری متصل بوده و آب برگشتی از بخاری به ورودی موتور بر می گردد.
*– چرخه دوباره آغاز می‌شود!
نقش مخزن انبساط و درب رادیاتور در کنترل فشار
- هنگام گرم شدن، آب منبسط می‌شود :اضافه آن به مخزن انبساط می‌رود (وظیفه سوپاپ فشار درب راداتور).
- هنگام خنک‌شدن موتور، آب از مخزن مکش می‌شود جلوگیری از کمبود آب (وظیفه سوپاپ خلاء درب رادیاتور).
مشکلات رایج در سیستم خنک‌کاری و روش‌های رفع آن
| مشکل | راه‌حل |
|---|---|
| کاهش مداوم آب | چک نشتی واشر سرسیلندر / درب رادیاتور |
| جوش آوردن موتور | تست ترموستات + بررسی عملکرد پمپ آب |
| رسوب سفید در رادیاتور | شستشوی سیستم + تعویض ضد یخ |
| خرابی فن | تست رله فن / سنسور دمای آب |
علائم اولیه مشکل در سیستم خنک‌کاری
علائم اولیه مشکل در سیستم خنک‌کاری موتور معمولاً به شکل هشدارهایی ظاهر می‌شوند که راننده می‌تواند قبل از آسیب جدی به موتور متوجه آن‌ها شود. از جمله مهم‌ترین این علائم می‌توان به
بالا رفتن ناگهانی دمای عقربه آب موتور
بخار یا بوی غیرمعمول از زیر کاپوت
کاهش مداوم سطح آب یا ضدیخ
صدای غیرعادی از پمپ آب یا جریان آب در سیستم
تغییر رنگ یا کدر شدن مایع خنک‌کننده
اشاره کرد. شناسایی به موقع این نشانه‌ها باعث می‌شود بتوان قبل از جوش آوردن موتور یا آسیب به واشر سرسیلندر، سیستم خنک‌کاری را بررسی و تعمیر کرد. رعایت این نکات نه تنها عمر موتور را افزایش می‌دهد بلکه از هزینه‌های سنگین تعمیرات جلوگیری می‌کند.
نتیجه گیری برای مسیر گردش آب در موتور خودرو
در پایان می‌توان گفت که آشنایی دقیق با مسیر گردش آب در موتور و عملکرد صحیح سیستم خنک‌کاری، نقش حیاتی در جلوگیری از جوش آوردن موتور و افزایش عمر خودرو دارد. هر راننده یا تکنسین باید بتواند این مسیر را بشناسد و علائم خرابی آن را تشخیص دهد.
اگر علاقه‌مندید این مفاهیم را به‌صورت عملی، کارگاهی و تخصصی یاد بگیرید، پیشنهاد می‌کنیم در دوره آموزش مکانیک خودرو و دوره آموزش تعویض روغنی آموزشگاه تعمیرات خودرو نشان برتر شرکت کنید. در این دوره‌ها، تمام مباحث مرتبط با سیستم خنک‌کاری، شناخت قطعات، عیب‌یابی و تعمیرات به‌صورت کامل و مهارتی آموزش داده می‌شود تا برای ورود به بازار کار آماده شوید.
سوالات متداول درباره مسیر گردش آب در موتور اتومبیل
۱. مسیر گردش آب در موتور خودرو از کجا شروع می‌شود؟
چرخه از رادیاتور آغاز می‌شود؛ آب خنک از لوله پایین وارد پمپ آب شده و سپس به بلوک سیلندر و سرسیلندر پمپاژ می‌شود.
۲. نقش ترموستات در سیستم خنک‌کاری چیست؟
ترموستات دمای آب موتور را کنترل می‌کند. در دمای پایین مسیر رادیاتور را می‌بندد و در دمای بالاتر از حدود ۸۵ درجه آن را باز می‌کند.
۳. چرا موتور خودرو جوش می‌آورد؟
دلایل اصلی شامل خرابی پمپ آب، گیر کردن ترموستات، نشتی سیستم، خرابی فن رادیاتور یا کمبود ضدیخ است.
۴. نشتی آب موتور از کجا تشخیص داده می‌شود؟
نشتی معمولاً از جنت‌ها (لوله‌ها)، رادیاتور، واترپمپ یا واشر سرسیلندر رخ می‌دهد و با کم شدن مداوم آب یا وجود اثرات ضدیخ قابل تشخیص است.
۵. مخزن انبساط چه وظیفه‌ای دارد؟
افزایش حجم آب داغ را در خود ذخیره کرده و هنگام سرد شدن دوباره آن را به سیستم برمی‌گرداند تا کمبود آب رخ ندهد.
۶. چه زمانی باید ضد یخ را تعویض کرد؟
به‌طور معمول هر ۲ سال یکبار یا پس از مشاهده تغییر رنگ، کف‌آلودگی یا رسوب در رادیاتور.
۷. آیا گردش آب موتور روی عملکرد بخاری خودرو اثر دارد؟
بله. بخاری از مسیر فرعی آب گرم موتور استفاده می‌کند؛ در صورت وجود هواگیری ناقص، رسوب یا خرابی واترپمپ، بخاری داغ نمی‌کند.
