حسابداری به عنوان زبان تجارت، یکی از مهم‌ترین ابزارهای مدیریت مالی در سازمان‌ها و کسب‌وکارها محسوب میشود. این علم با شناسایی، ثبت، طبقه‌بندی و گزارش رویدادهای مالی، به مدیران، سرمایه‌گذاران و سایر ذینفعان کمک میکند تا تصمیمات آگاهانه‌تری اتخاذ کنند. یادگیری مفاهیم پایه در آموزش حسابداری نه‌تنها برای حسابداران حرفه‌ای بلکه برای دانشجویان و علاقه‌مندان این حوزه ضروری است. شرکت در دوره‌ها و دریافت دیپلم حسابداری می‌تواند مسیر شغلی مطمئنی را برای علاقه‌مندان به حوزه مالی و حسابداری فراهم کند. در این مقاله، به تعریف حسابداری، مفاهیم بنیادی، انواع موسسات، معادله حسابداری، زبان و کدینگ حسابداری پرداخته‌ایم تا دیدی جامع و کاربردی نسبت به این علم حیاتی به دست آورید.
تعریف حسابداری چیست؟
تعریف حسابداری یک سیستم اطلاعاتی است که در طی فرآیندی رویدادهای مالی شناسایی، ثبت طبقه بندی خلاصه میشود و ارائه گزارش‌های مالی صورت‌های مالی به استفاده‌کنندگان یا ذینفعان درون سازمانی و برون سازمانی انجام میدهد.
مفاهیم بنیادی حسابداری
سه دسته مفاهیم بنیادی در حسابداری وجود دارد :
الف) مفروضات حسابداری
ب) اصول حسابداری
ج) اصول محدود کننده یا میثاق‌های حسابداری
مفروضات حسابداری شامل:
- فرض تفکیک شخصی
- فرض تداوم فعالیت
- فرض دوره مالی
- فرض مبنای تعهدی
- فرض واحد پولی یا اندازه‌گیری
- فرض تفکیک شخصیت : بین شخصیت های مالک شرکت و خود شرکت تفکیک یا تمایز وجود دارد. هر شرکت به عنوان شخصیت مستقل در نظر گرفته میشود.
- فرض ثبات و فعالیت : هر شرکت در یک روز تاسیس میشود و تا آینده قابل پیش بینی به فعالیت خود ادامه میدهد یعنی شرکت ها دارای عمر نامحدودی میباشند یعنی شرکت می توانند خود را با شرایط متغیر اقتصادی سازگار کنند و به فعالیت های خود ادامه دهد.
- فرض دوره مالی: عمر نامحدود موسسه به دوره های مساوی پشت سر هم تقسیم میشود تا بتواند نتایج عملیات و وضعیت مالی یک موسسه را بررسی کند. به هر کدام از این دوره های مساوی دوره دوره مالی یا سال مالی میگوییم. دوره مالی یا سال مالی در ایران از اول فروردین هر سال شروع میگردد تا 29 اسفند همان سال پایان می پذیرد.
- فرض مبنا تعهد در آمدها : به محض وقوع و و هزینه ها به محض تحمیل صرف نظر از زمان دریافت یا پرداخت وجه آن در هر زمانی که اسناد و مدارک مثبت درآمد یا هزینه ها صادر گردد باید در دفاتر موسسه شناسایی و ثبت گردد.
- فرض واحد پول یا اندازه گیری: تمام رویدادهای مالی باید بر اساس یک واحد اندازه گیری که پول رایج کشور می باشد در دفاتر موسسه شناسایی و ثبت گردد در ایران تمام رویدادهای مالی باید بر اساس واحد پول یعنی ریال شناسایی و ثبت گردد.
اصول حسابداری و کاربرد آنها
اصول حسابداری شامل :
1) اصل بهای تمام شده تاریخی
2) اصل تحقق درآمد
3) اصل افشای حقایق
4) اصل تطابق هزینه با درآمدها
1. اصل بهای تمام شده تاریخی: تمام رویدادهای مالی به تاریخ و مبلغی که اتفاق افتاده باید در دفاتر دفاتر موسسه شناسایی و ثبت شود یعنی اینکه دارایی بدهی درآمد هزینه ها به قیمت های معامله شده یا ارزش های تاریخی ثبت و ضبط شوند.
2. اصل تحقق درآمد: درآمدها زمانی باید در دفاتر موسسه شناسایی و ثبت شوند که چرخه عادی عملیات سازمان تکمیل گردد به عبارت ساده درآمدها به محض ارائه خدمت به مشتریان شناسایی و ثبت می شود صرف نظر از اینکه آن قصد اگر آن نقدا دریاف شده یا نشده است
3. اصول افشای حقایق: تمام رویدادهای مالی باید در دفاتر شناسایی ثبت شوند. همه حقایق مرتبط با وضعیت مالی و نتایج عملیات مؤسسه باید شناسایی و ثبت شود و در صورت های مالی و گزارش های مالی مؤسسه افشا ارائه شوند.
4. اصل تطابق هزینه ها با درآمد: هزینه های هر سال مالی باید با درآمدهای همان سال مالی در دفاتر همان سال مالی شناسایی و ثبت شوند. به طور مثال هزینه های سال مالی 1404 باید با درآمدهای سال 1404 در دفاتر سال 1404 مؤسسه شناسایی و ثبت شود.
اصول محدودکننده یا میثاق‌های حسابداری
- اصل فزونی منابع بر مخارج: هر فعالیتی در حسابداری انجام می گردد باید منابع آن فعالیت و مخارج برابر باشند. هر فعالیت مالی هزینه هزینه تهیه و ارائه اطلاعات حسابداری نباید بیشتر از منابع حاصل از آن اطلاعات باشد. یعنی هزینه ها باید توجیه اقتصادی داشته باشند.
- اصل اهمیت اثر رویدادهای مالی مبلغ کوچک یا ناچیز در دفاتر مؤسسه ثبت شوند. در طبق اصل اهمیت دفاتر مؤسسه قابل قبول می باشد. اهمیت رویداد مالی به مبلغ یا اهمیت آن بستگی دارد. زمانی که یک رویداد مالی دارای اهمیت نمی باشد که به طور معقول افشای آن در تصمیم گیری در تصمیم گیری استفاده کنندگان گزارش های مالی موثر نباشد
- . اصل محافظه کاری اگر حسابداری مجبور به برآورد شدین درآمدها را نباید بیشتر از واقعیت و هزینه را نباید کمتر از واقعیت پیش بینی و برآورد کرد. یعنی برآوردها اصولاً بر اساس تجربه و عملکرد گذشته حسابداران انجام می گردد.
- اصل خصوصیات صنعت صنایع مختلف دارای جنس و عملیات خصوصیات مختلفی نسبت به یکدیگر می باشد. به همین دلیل در جزئیات عملیات حسابداری نیز می توانند با هم متفاوت باشند.
ویژگی‌های کیفی اطلاعات حسابداری
سه ویژگی یا خصوصیت کیفی اطلاعات حسابداری عبارتند از:
1. مربوط بودن
2. قابلیت اتکا
3. قابلیت مقایسه
1- مربوط بودن
مربوط بودن یکی از ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری می باشد ارائه اطلاعات مربوط استفاده کنندگان مالی را در نظر گرفتن تصمیمات منطقی یاری می دهد می تواند عاملی برای جلوگیری به وجود آمدن ابهام و سردرگمی در بررسی مطالعه اطلاعات مالی مربوط گردد و ویژگی مربوط بودن اطلاعات مالی مبتنی بر مفاهیم زیر است:
الف) اهمیت
ب) به موقع بودن
ج) رجحان محتوا بر شکل
د ) قابل فهم بودن
ز) افشای کامل
اهمیت در حسابداری:
اهمیت در حسابداری یک مفهوم نسبی نسبی است که کیفیت و کمیت آن از طریق میزان تاثیر که اطلاعات حسابداری بر تصمیم گیری منطقی استفاده کنندگان دارد ارزیابی و تعیین می گردد .
به موقع بودن در حسابداری :
به موقع بودن به موضوع مناسب بودن زمان ارائه اطلاعات مالی اشاره دارد زیرا بسیاری از انواع اطلاعات مالی نسبت به گذشته زمان حساسیت زیادی دارند و به سرعت ارزش خود را از دست میدهند .
رجحان محتوا :
بر شکل در حسابداری و گزارش گیری مالی بر محتوای اقتصادی عملیات و رویدادها تاکید می شود.
هرچند شکل عملیات و رویدادها مغایر با محتوای آنها باشد و نحوه عمل دیگری را ضرورت داشته باشد
قابل فهم بودن:
صورت های مالی باید برای اشخاصی که دانش متعارفی از حسابداری دارند به صورت بالقوه قابل فهم و استفاده باشد به همین دلیل ویژگی قابل فهم بودن را وابسته به دانش استفاده کنندگان گزارش های مالی میدانند
افشای کامل در حسابداری:
هدف های حسابداری و گزارش گیری مالی ضرورت دارد که اطلاعات مربوط به گونه های مناسب و کامل افشا شود و افشا به عنوان یکی از اصول اساسی حسابداری تشریح می شود.
2- قابلیت اتکا (حسابداری) :
قابلیت اتکا به اعتماد دو اتکا اشاره دارد که استفاده از که استفاده کنندگان می توانند در اندازه گیری های گزارش شده در صورت های مالی اساسی داشته باشند نتایج اندازه گیری های حسابداری زمانی قابل اتکا است که به صورت صادقانه نشان دهنده ارزش هایی باشد که انتظار می رود یا در نظر است ارائه کنند
3. قابلیت مقایسه افراد :
سرمایه گذار و وام دهندگان بر مبنای مقایسه عملکرد شرکت ها در طول زمان که عمدتا چندین سال می باشد یا عملکرد شرکت های مختلف در یک سال مالی یکسان تصمیمات خود را انتخاب می نمایند این مقایسه ها زمانی دارای مفهوم است که اطلاعات ارائه شده دارای خصوصیات کیفی قابلیت مقایسه را دارا باشد ویژگی های قابلیت مقایسه دارای مفاهیم زیر می باشد :
الف) رعایت یک نواختی و ثبات رویه
ب) همسانی رویه ها
رعایت یک نواختی و ثبات رویه
یعنی قابلیت مقایسه اطلاعات ارائه شده توسط یک شرکت در طول زمان چندین سال مالی استفاده کنندگان صورت های مالی یا مقایسه عملکرد یک شرکت در طول سال های مختلف می توانند روندها و وضعیت های آینده شرکت را پیش بینی یا برآورد نمایند این موقعیت زمانی معتبر خواهد بود که شرکت مورد نظر روش های اندازه گیری یکسانی را در سال های مختلف به طور یک نواخت به کار گرفته باشد رعایت یک نواختی به مفهوم این نیست که اگر شرکت رویه مشخصی را انتخاب انجام دهد دیگر نمی تواند آن را تغییر دهد در اصول و رویه های حسابداری در واقع واکنشی است در مقابل تغییرات در محیط عملکرد حسابداری وجود در رویه ها و روش های متعدد حسابداری و امکان انتخاب از بین آنها می تواند شرکت را در ارائه اطلاعات مربوط یاری دهد پس تغییر در روش های مورد استفاده حسابداری این امکان را برای ارائه شفاف تر وضعیت مالی یا نتایج عملیات ضروری پیدا ننماید ضرورت پیدا نماید .
همسانی رویه ها
ویژگی بعدی قابلیت مقایسه همسانی رویه ها می باشد که به قابلیت مقایسه نتایج گزارش شده بین دو یا چند شرکت در دوره یا در دوره های زمانی یکسان اشاره دارد البته دستیابی به قابلیت مقایسه صورت های مالی شرکت های مختلف وقتی شاغل در یک صنعت مشخص به دلیل برخورد شرکت ها با شرایط و وضعیت های گوناگون محیطی به کارگیری رویه های متفاوت مشکل به نظر می رسد.
انواع کسب‌وکار و طبقه‌بندی آنها
کسب و کارها به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند:
مشاغل حقیقی و مشاغل حقوقی.
مجوز فعالیت مشاغل انفرادی توسط صنف مربوطه و اداره اماکن صادر می شود.
صنف مشاغل انفرادی شامل : مشاغل گروه اول، مشاغل گروه دوم، مشاغل گروه سوم
به مشاغل حقوقی یا موسسات یا شرکت های مشاغل حقوقی که باید در اداره ثبت شرکت ها ثبت شوند. مشاغل حقوقی یا شرکت ها از نظر نوع فعالیت به سه دسته تقسیم می شوند: موسسات خدماتی، موسسات بازرگانی، موسسات تولیدی.
- موسسات خدماتی، موسساتی که هستند. بابتش خدماتی که به مشتریان ارائه می نمایند درآمد بدست می آورند. مثال: موسسات خدمات نظافتی، آموزشی.
- موسسات بازرگانی، شرکت هایی هستند که کالاها را به خریداری می کنند و همان کالا را بدون آنکه تغییری در آن انجام دهند به دیگران می فروشند. مثال: شرکت های خرید و فروش آرد، خبازی، شرکت های بنگاه داری
- موسسات تولیدی، شرکت هایی که مثلاً مواد اولیه را خریداری می کنند و آنها را به کالاهای ساخته شده تبدیل می کنند و بعد آنها را می فروشند. مثال: شرکت های تولیدی میز و صندلی، شرکت های تولیدی لوازم خانگی.
موسسات یا شرکت ها از نظر هدف فعالیت به دو دسته تقسیم می شوند. یک موسسات انتفاعی، دو موسسات غیر انتفاعی.
- موسسات انتفاعی: موسساتی که هدف از تشکیل آنها کسب سود می باشد و موسسات انتفاعی به صورت بازرگانی اداره می شوند و وجه کالاها یا خدماتی را که عرضه می دارند دریافت می کنند.
- موسسات غیر انتفاعی، موسساتی هستند که هدف از تشکیل آنها بالا بردن سطح رفاه عمومی جامعه می باشد و هدفشان کسب سود نمی باشد.
موسسات یا شرکت ها از نظر مالکیت به سه دسته تقسیم می شوند:
موسسات بخش عمومی، دو موسسات بخش تعاونی، سه موسسات بخش خصوصی.
- موسسات بخش عمومی: موسساتی که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در مالکیت مدیر دولت، نهاد و سازمان های دولتی هستند را موسسات بخش عمومی می گویند.
- موسسات بخش تعاونی، موسساتی که توسط عده ای از اشخاص حقیقی و حقوقی برای رفع نیازهای مشترک اعضا از طریق کمک و همکاری تشکیل شده و موسسات بخش تعاونی می گویند.
- موسسات بخش خصوصی، موسساتی که در مالکیت مدیریت اشخاص حقیقی و حقوقی خصوصی می باشد، موسسات بخش خصوصی نام دارند.
معادله حسابداری و اجزای آن
معادله اساسی حسابداری مبنای سیستم حسابداری می باشد. بر اساس این معادله می توان هر یک از معاملات و رویدادهای مالی را تجزیه و تحلیل نمود.
سرمایه + بدهی = دارایی
دارایی ها، بدهی ها و سرمایه (حقوق صاحبان سهام یا حقوق مالکان) عناصر معادله اساسی حسابداری رو تشکیل می دهند.
دارایی ها: اموال مطالبات و دیگر منابع اقتصادی یک موسسه که در نتیجه عملیات مالی به وجود می آیند و قابل به روز رسانی به پول نقد و یا دارایی منافع آتی باشد را دارایی می نامند. مثل بچه نقد مطالبات موسسه از دیگران، زمین، ساختمان، اساسه اداری و …
بدهی ها : تعهداتی که یک موسسه در مقابل اشخاص و موسسات دیگر دارد و از معاملات و رویدادهای گذشته ناشی شده است و باید از طریق پرداخت پول تحویل کالا، انجام دادن خدمات بدهی نامیده می شود اجزای بدهی شامل حساب های تسویه شده پرداختنی، اسناد پرداختنی، پیش دریافت و وام پرداختنی است.
سرمایه: حق مالی مالک یا مالکان یک شرکت نسبت به دارایی های شرکت را سرمایه می نامند. در هر موقع که سرمایه هر شرکت رو می توان از کم کردن بدهی های شرکت از دارایی های شرکت به دست آورد. در شرکت های سهامی برای نشان دادن حق مالی مالکان به جای واژه سرمایه از واژه حقوق مالکان یا حقوق صاحبان سهام استفاده می شود.
سرمایه اولیه دوره + سرمایه گذاری مجدد + سود(زیان) دوره – برادشت = سرمایه پایان دوره
زبان حسابداری و مفهوم حسابها
در شرکت‌ها برای هر کدام از عناصر معادله اساسی حسابداری زیرمجموعه‌هایی طراحی میشود که به هر کدام حساب گفته میشود.به طور مثال حساب ساختمان، حساب زمین، حساب حساب‌های دریافتی، حساب اسناد دریافتی زیرمجموعه‌های حساب‌های دارایی میباشند. در مورد بدهی‌ها، حساب‌های پرداختی، حساب اسناد پرداختی، حساب بانکی پرداختی، حساب پیش دریافتی زیرمجموعه حسابها و بدهی‌ها می‌باشد.
در مورد سرمایه، حساب سرمایه، حساب برداشت، حساب خلاصه سود و زیان زیرمجموعه‌های حساب‌های سرمایه می‌باشد. شناسایی رویدادهای مالی و تعیین و تحلیل آنها زبان حسابداری رویدادهای مالی رویدادهایی هستند که حداقل برای یکی از عناصر معادله اساسی حسابداری تاثیر می‌گذارند.
این تاثیرگذاری که به صورت ساده یعنی حداقل مانده یکی از حسابها زیرمجموعه‌هایی دارد زیرمجموعه دارایی، بدهی یا سرمایه را افزایش و یا کاهش میدهد.
به چند مثال توجه کنید :
- آقای جلالی در تاریخ 16/1/1401 شرکت عرشیا را تاسیس و مبلغ 200000000 ریال را به عنوان سرمایه اولیه به حساب بانک سینا به نام شرکت واریز کرد ، حساب بانکی جز دارایی های سمت راست (افزایش پیدا کرده) بدهکار 20000000 ریال ، حساب سرمایه اولیه جزء سرمایه سمتا چپی (افزایش پیدا کرده)
- یک باب ساختمان در تاریخ 19/1/1404 برای شرکت عرشیا خریداری شد به مبلغ 80.000.000 ریال نیمی نقد و نیمی با سفته 6 ماهه 12 درصدی حساب ساختمان جزء دارایی سمت راست (افزایش پیدا کرده ) ، بدهکار 80.000.000 ریال حساب بانکی دارایی سمت راست (کاهش) بستانکار 40.000.000 ریال حساب اسناد پرداختی جزء بدهی سمت چپ (افزایش پیدا کرده) بستنکار 40.000.000 ریال
- یک دستگاره خودرو برای شرکت عرشیا خریداری شده به مبلغ 5000000000 ریال در تاریخ 23/1/1404ذ به صورت نقد ، حساب وسیله نقلیه جزء دارایی سمت راست (افزایش پیدا کرده ) بدهکار 5000000000 ریال حساب بانک جز ذلرلیی سمت راست (کاهش پیدا کرده ) بستانکار 5000000000 ریالف
- مبلغ ریال از بانک سینا وام گرفته شد در تاریخ 26/1/1404 حساب بانک دارایی سمت راست (افزایش یافته د) بدهکاری 10.000.000 ریال ، قاعده کلی بیان این رویداد های مالی به زبان حسابداری به صورت زیر است:
افزایش های هر کدام از حساب های دازایی بدهکار و کاهش آنها بستانکار است .
کدینگ حسابداری و اهمیت آن در ثبت رویدادهای مالی
کدینگ حسابداری به فرآیند تخصیص کدها ی منحصر به فرد به حساب های شرکت استفاده می شود. کدینگ حسابداری به استاندارد سازی عملیات مالی ، افزایش سرعت و دقت در ثبت حسابداری و گزارش دهی اطلاعات مالی یاری می رساند .
کدینگ حسابداری باعث میگردد تا عملیات حسابداری در یک شرکت با یک الگوی متمایز انجام میشود و از سردرگمی جلوگیری میکند و با استفاده از کدینگ احتمال خطای انسانی درشت رویداد های مالی کاهش می یابد ، کدینگ به حسابدران کمک میکند تا گزارش های مالی دقیق و گسترده ای تیه نمایند همچنین کدینگ به مدیران و تصمیم گیرندگان کمک میکند تا اطلاعات مالی را به راحتی تجزیه و تحلیل نمایند فهرست حسابی یا کدینگ صورت کاملی از نام حساب و کد های حسابی است که برای ثبت رویداد ها مالی مورد استفاده قرار میگیرد.
به طور مثال اگر شرکتی بخواهد درآمد های خود را کدینگ نماید به شرح زیر عمل میکند :
گروه حساب : 004 (درآمدها)
حساب کل : 0041 (درآمد های عملیاتی)
حساب معین 0411 (درآمد خدمات)
حساب تفضیلی 00411001 ( درآمد خدمات شرکت الف )
در تنظیم کدینگ باید به نکات زیر توجه داشت :
- نام هر حساب به روشنی بیان شود.
- تناسب حسابها باید به تناسب نیاز های شرکت باشد.
- حساب ها باید به ترتیبی که در صورت های مالی انعکاس می‌یابد در فهرست حسابها مرتب شود ( معمولا ابتدا حساب های ترازنامه و بعد حساب های سود و زیانی.)
در نتیجه برای تعریف حسابداری و مفاهیم پایه آن
حسابداری به‌عنوان یکی از ارکان اصلی موفقیت مالی هر سازمان، نیازمند درک درست مفاهیم پایه، اصول و مفروضات آن است. افرادی که قصد ورود به این حوزه را دارند، باید علاوه بر مطالعه منابع معتبر، در دوره‌های تخصصی شرکت کنند تا مهارت‌های عملی لازم را کسب کنند. حضور در یک آموزشگاه حسابداری معتبر می‌تواند مسیری سریع و مطمئن برای یادگیری اصول حسابداری، تسلط بر کدینگ حسابها و درک معادله حسابداری فراهم کند. با کسب دانش و تجربه کافی، شما می‌توانید به یک حسابدار حرفه‌ای تبدیل شوید و نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های مالی یک کسب‌وکار ایفا کنید.
حسابداری یک سیستم اطلاعاتی برای شناسایی، ثبت، طبقه‌بندی و گزارش رویدادهای مالی است که به سازمان‌ها کمک میکند تصمیمات مالی بهتری بگیرند.
مفروضات اصلی حسابداری شامل فرض تفکیک شخصیت، فرض تداوم فعالیت، فرض دوره مالی، فرض مبنای تعهدی و فرض واحد پولی است.
موسسات خدماتی درآمد خود را از ارائه خدمات کسب می‌کنند، موسسات بازرگانی کالاها را خرید و فروش می‌کنند و موسسات تولیدی مواد اولیه را به کالاهای ساخته شده تبدیل می‌کنند.
معادله حسابداری «دارایی = بدهی + سرمایه» مبنای سیستم حسابداری است و برای تحلیل و ثبت رویدادهای مالی استفاده میشود.
کدینگ حسابداری با اختصاص کدهای منحصر به فرد به حسابها، ثبت دقیق‌تر و گزارش‌دهی سریع‌تر اطلاعات مالی را ممکن میکند.
