سیستم تهویه مطبوع یا همان کولر خودرو یکی از مهمترین بخشهای رفاهی در هر خودرویی است که نقش کلیدی در تأمین آسایش راننده و سرنشینان دارد. این سیستم علاوه بر خنک کردن فضای کابین در روزهای گرم، به بهبود کیفیت هوای داخل خودرو، تنظیم رطوبت و حتی از بین بردن بخار روی شیشهها در فصل سرما کمک میکند. اهمیت این مبحث به قدری مهم است که دوره تخصصی آموزش شارژ گاز کولر خودرو نیز به صورت مجزا در آموزشگاههای معتبر به صورت جداگانه تدریس میشود. در این مقاله به معرفی کامل کولر خودرو، اجزای تشکیلدهنده آن و نحوه عملکرد سیستم تهویه مطبوع میپردازیم.
کولر خودرو چیست؟
کولر خودرو یا سیستم تهویه مطبوع، سیستمی است که با استفاده از گردش گاز مبرد، دمای هوای داخل کابین را کاهش میدهد. این سیستم بسیار شبیه به کولرهای گازی خانگی عمل میکند، اما به گونهای طراحی شده که با شرایط خاص خودرو مانند فضای محدود، توان محدود موتور و لرزشها سازگار باشد.
اجزای اصلی کولر خودرو
سیستم تهویه مطبوع خودرو از چند قطعه اصلی تشکیل شده که هر کدام نقش ویژهای در فرآیند خنکسازی دارند:
1- کمپرسور (Compressor)
کمپرسور بهعنوان قلب سیستم کولر شناخته میشود. این قطعه با استفاده از نیروی موتور خودرو (از طریق تسمه دینام)، گاز مبرد را فشرده کرده و به سمت کندانسور هدایت میکند. کمپرسور باید بتواند گاز را با فشار بالا در مدار کولر به جریان بیندازد
2- کندانسور (Condenser)
کندانسور در قسمت جلوی خودرو، نزدیک رادیاتور نصب میشود. وظیفه آن خنک کردن گاز فشردهشده و تبدیل آن به مایع است. در این مرحله، گرمای گاز به هوای بیرون منتقل میشود.
3-درایر یا خشککن (Receiver Drier)
این قطعه رطوبت و ذرات آلاینده را از مبرد جدا میکند. اگر رطوبت وارد سیستم شود، ممکن است باعث یخزدگی یا آسیب به اجزای داخلی شود.
4- شیر انبساط (Expansion Valve)
مبرد مایع، پس از عبور از خشککن، وارد شیر انبساط میشود. در این مرحله فشار و دمای آن کاهش یافته و آماده ورود به اواپراتور میگردد.
5-اواپراتور (Evaporator)
اواپراتور در داخل کابین خودرو نصب شده است. مبرد کمفشار وارد این بخش شده و در حین تبخیر، گرمای هوای اطراف را جذب میکند. بهاینترتیب هوای سرد به داخل کابین منتقل میشود.
6- فن دمنده (Blower Fan)
این فن هوای خنکشده توسط اواپراتور را به داخل کابین میفرستد. کنترل سرعت فن معمولاً از طریق پنل کولر انجام میشود.
نحوه عملکرد کولر خودرو
عملکرد کولر خودرو بر اساس چرخه تبرید تراکمی است.
عملکرد مدار به صورتی است که با فعال شدن کلید A/C مربوط به کولر ، کمپرسور وارد مدار شده و با چرخش خود و نیرویی که از تسمه کولر و پولی سر میلنگ گرفته ، گاز داخل مدار شروع به گردش مینماید و گاز با فشار حدود 12.5 بار وارد کندانسور در قسمت جلوی خودرو می شود . گاز مربوطه چون دارای فشار زیاد میباشد علاوه بر گرم شدن چون تحت فشار می باشد رفته رفته به حالت مایع در می آید . و از کندانسور خارج می شود و سپس وارد دستگاه درایر یا ربوط گیر میشود ، که این دستگاه مایع مربوطه را تسویه نموده و سپس از مسیر خروج به سمت دستگاه شیرانبساطی هدایت میشود. کار شیر انبساطی برداشتن فشار از روی مایع داخل لوله شده و با این عمل مایع مربوطه مجدد به گاز تبدیل میشود که این عمل باعث می شود دمای گاز به شدت پایین رفته و به حدود 32- درجه برسد .
این گاز با چرخش خود در مدار اواپراتور که داخل کابین و زیر پای راننده قرار دارد طبق قانون تبرید گرمای محیط را جدب خود نموده و با خود به سمت کمپرسور و کندانسور میبرد ، ادامه این عمل رفته رفته گرمای کابین را از طریق لوله های اواپراتور گرفته و بیرون از خودرو انتقال داده میشود این عمل باعث شده که با خنک شدن لوله های اواپراتور و گردش هوای داخل کابین خودرو توسط موتور فن کولر با جا به جایی هوای گرم و سرد خنک شود و دور لوله های اواپراتور قطرات شبنم و آب تشکیل شود و این عمل رفته رفته جریان آب مقطر را در زیر لوله های اواپراتور و داخل سینی آن به راه انداخته و از لوله زیر سینی نیز به زیر خودرو و بیرون منتقل میشود .
این چرخه بهصورت پیوسته تکرار میشود تا زمانی که دمای داخل خودرو به سطح مطلوب برسد یا سیستم خاموش شود.
جمع بندی
کولر خودرو بهعنوان یکی از مهمترین بخشهای سیستم رفاهی و ایمنی خودرو، نقش مستقیمی در آسایش راننده و سرنشینان دارد. آشنایی با اجزای کولر خودرو، نحوه عملکرد سیستم تهویه مطبوع و بهویژه عملکرد کمپرسور کولر، به شما کمک میکند تا در صورت بروز مشکل، سریعتر عیبیابی کرده و از خرابیهای پرهزینه جلوگیری کنید. سرویس دورهای، استفاده از گاز و روغن مناسب و توجه به علائم هشداردهنده، باعث افزایش عمر سیستم کولر و حفظ عملکرد مطلوب آن در تمام فصول سال خواهد شد.
سوالات متداول کولر خودرو و اجزای آن
کولر خودرو بر اساس چرخه تبرید تراکمی عمل میکند؛ به این صورت که کمپرسور، گاز مبرد را فشرده کرده و پس از عبور از کندانسور، شیر انبساط و اواپراتور، گرمای داخل کابین گرفته شده و هوای خنک وارد خودرو میشود.
کمپرسور، کندانسور، درایر (خشککن)، شیر انبساط، اواپراتور، فن دمنده و گاز مبرد از اجزای اصلی سیستم تهویه مطبوع خودرو هستند.
این مشکل معمولاً به دلیل کمبود گاز مبرد، خرابی کمپرسور، گرفتگی شیر انبساط یا کثیفی کندانسور ایجاد میشود و نیاز به بررسی تخصصی دارد.
در صورت سالم بودن سیستم، معمولاً هر ۱ تا ۲ سال یکبار بررسی و در صورت نیاز شارژ گاز کولر توصیه میشود؛ اما نشت گاز میتواند این زمان را کوتاهتر کند.
بله، روشن بودن کولر باعث درگیر شدن کمپرسور با موتور شده و مصرف سوخت را کمی افزایش میدهد، اما در خودروهای جدید این افزایش مصرف به حداقل رسیده است.
بله، روشن کردن کولر در فصول سرد بهصورت دورهای باعث گردش روغن کمپرسور، جلوگیری از خشک شدن قطعات و افزایش عمر سیستم کولر میشود.
بیشتر خودروها از گاز R134a استفاده میکنند و خودروهای جدیدتر ممکن است به گاز R1234yf مجهز باشند. استفاده از گاز نامناسب میتواند به سیستم کولر آسیب بزند.
محمدرضا صالحی
سلام! من محمدرضا صالحی، کارشناس مدیریت کسبوکار و دارای مدرک کارشناسی مکانیک خودرو هستم. بیش از ۲۳ سال سابقه بهعنوان مدیر و مربی دورههای مکانیک خودرو، برق خودرو و سایر رشتههای مرتبط با صنایع خودرویی در آموزشگاه نشان برتر را دارم. در وبلاگ نشان برتر، مطالب تخصصی و کاربردی این حوزه را با شما به اشتراک میگذارم.